تعریف ناباروری چیست؟ | آشنایی با انواع ناباروری و نازایی

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

ناباروری در مردان و زنان یکی از چالش‌های مهم سلامت باروری است که تاثیر قابل‌ توجهی بر زندگی فردی و خانوادگی دارد. این وضعیت می‌ تواند ناشی از عوامل مختلف جسمی، هورمونی، سبک زندگی یا شرایط محیطی باشد و نیازمند بررسی‌ های تخصصی و درمان‌ های هدفمند است. شناخت کلیات این موضوع، آگاهی از علل و راهکارهای عمومی پیشگیری و مدیریت آن را ممکن می‌سازد و به تصمیم‌ گیری‌های آگاهانه در مسیر درمان کمک می‌ کند.

ناباروری چیست؟

ناباروری به حالتی گفته می‌ شود که در آن بارداری پس از حداقل یک سال رابطه منظم و بدون استفاده از روش‌ های پیشگیری رخ نمی‌ دهد. این وضعیت ممکن است موقت یا دائمی باشد و می‌ تواند یکی از زوجین یا هر دو را درگیر کند. ناباروری لزوماً به معنای ناتوانی کامل در بارداری نیست، بلکه در بسیاری از موارد نشان‌ دهنده اختلال در فرآیند های طبیعی باروری است. فرآیند باروری به هماهنگی دقیق بین سیستم‌ های تولید مثل، هورمون‌ ها و زمان‌ بندی تخمک‌ گذاری یا تولید اسپرم نیاز دارد. هرگونه اختلال در این هماهنگی می‌ تواند احتمال بارداری را کاهش دهد. ناباروری یکی از مشکلات شایع در سراسر جهان است و علاوه بر جنبه‌ های جسمی، اثرات روانی و اجتماعی قابل توجهی نیز بر فرد و رابطه زناشویی دارد. آگاهی از این موضوع و مراجعه به موقع به متخصص می تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و انتخاب مسیر درمانی مؤثر داشته باشد.

انواع ناباروری

ناباروری را می‌ توان بر اساس سابقه بارداری یا منشأ آن به چند نوع اصلی تقسیم کرد که هرکدام ویژگی‌ های خاص خود را دارند و شناخت آن‌ ها به انتخاب روش درمان مناسب کمک می‌ کند.

• ناباروری اولیه: زمانی است که زوج پس از حداقل یک سال رابطه منظم و بدون پیشگیری، هرگز موفق به باردار شدن نشده‌ اند.
• ناباروری ثانویه: زمانی رخ می‌ دهد که فرد یا زوج پیش‌ تر تجربه بارداری یا زایمان داشته‌ اند اما در تلاش‌ های بعدی برای بارداری دچار مشکل می‌ شوند.
• ناباروری زنانه: حالتی است که علت ناتوانی در بارداری مربوط به دستگاه تولید مثل یا اختلالات هورمونی زن است.
• ناباروری مردانه: به وضعیتی گفته می‌ شود که عامل مؤثر در ناتوانی بارداری ناشی از مشکلات بیضه، کیفیت اسپرم یا مسیر انتقال آن در مرد باشد.
• ناباروری با علت ناشناخته: در این نوع، با وجود انجام بررسی‌ های کامل، علت مشخصی برای ناباروری یافت نمی‌ شود و تشخیص آن تنها پس از حذف سایر علل ممکن انجام می‌ گیرد.

علت ناباروری چیست؟

ناباروری می‌تواند در نتیجه اختلال در هر یک از مراحل طبیعی باروری ایجاد شود. این فرآیند شامل تولید سلول‌های جنسی سالم، لقاح، و لانه‌گزینی موفق در رحم است. هر عاملی که این مراحل را مختل کند، ممکن است باعث کاهش شانس بارداری شود. در برخی موارد، علت به یکی از زوجین مربوط است و در برخی دیگر، ترکیبی از عوامل زنانه و مردانه در بروز ناباروری نقش دارند.

علت ناباروری زنان

در زنان، شایع‌ترین علت ناباروری اختلال در تخمک‌گذاری است که ممکن است به دلیل عدم تعادل هورمونی یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ایجاد شود. مشکلات ساختاری مانند انسداد لوله‌های فالوپ، وجود چسبندگی‌های لگنی یا آندومتریوز نیز از عوامل مؤثر هستند. علاوه بر این، بیماری‌های رحمی مانند فیبروم، پولیپ یا ناهنجاری‌های مادرزادی رحم می‌توانند مانع لانه‌گزینی جنین شوند. سن بالا، چاقی، استرس، مصرف سیگار و اختلالات تیروئیدی نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار بر باروری زنان به شمار می‌روند.

علت ناباروری مردان

در مردان، مهم‌ترین علت ناباروری کاهش کیفیت یا تعداد اسپرم است که می‌تواند بر اثر اختلال در عملکرد بیضه در کانال اینگوینال ، عفونت‌ ها، واریکوسل یا مشکلات ژنتیکی ایجاد شود. انسداد در مسیر انتقال اسپرم، آسیب‌ های فیزیکی یا قرار گرفتن در معرض حرارت و مواد شیمیایی مضر نیز از دیگر دلایل شایع هستند. تغییرات هورمونی، مصرف الکل، سیگار، داروهای خاص و سبک زندگی ناسالم نیز می‌ توانند نقش قابل توجهی در کاهش توان باروری مردان داشته باشند.

علائم ناباروری کدامند؟

در جدول زیر، مهم‌ترین علائم ناباروری در مردان و زنان به صورت مقایسه‌ای آورده شده است تا درک دقیق‌تری از نشانه‌های این مشکل فراهم شود:

این علائم لزوماً به معنای ناباروری قطعی نیستند، اما در صورت مشاهده هر یک از آن‌ها، مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی دقیق‌تر و انجام آزمایش‌های لازم توصیه می‌شود.

روش های تشخیص ناباروری

تشخیص ناباروری فرایندی چند مرحله‌ای است که با بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌های تخصصی آغاز می‌شود. هدف از این ارزیابی‌ها، شناسایی دقیق علت اصلی ناباروری و تعیین بهترین روش درمانی برای هر فرد است. متخصص با بررسی عواملی مانند سن، سابقه بارداری، سبک زندگی و وضعیت عمومی سلامت، برنامه‌ای مرحله‌به‌مرحله برای تشخیص ارائه می‌دهد.

ارزیابی ناباروری مردان

بررسی ناباروری در مردان معمولاً ساده‌تر و کم‌ تهاجم‌ تر از زنان است و بر پایه ارزیابی عملکرد بیضه‌ ها، کیفیت اسپرم و سلامت سیستم تولید مثل انجام می‌ شود.

• معاینه فیزیکی: بررسی وضعیت بیضه‌ ها، آلت تناسلی و نشانه‌ های واریکوسل یا ناهنجاری‌ های مادرزادی.
• آزمایش اسپرموگرام : در این آزمایش، نمونه مایع منی مورد بررسی قرار می‌ گیرد تا تعداد، تحرک و شکل اسپرم‌ ها ارزیابی شود. این روش اصلی‌ ترین تست برای تشخیص اختلالات اسپرم است.
• آزمایش‌های هورمونی: شامل سنجش سطح تستوسترون، FSH و LH برای ارزیابی عملکرد محور هیپوتالاموس هیپوفیز بیضه.
• بررسی ژنتیکی: در مواردی که علت مشخصی برای ناباروری وجود ندارد، آزمایش‌ های کروموزومی و بررسی میکروحذف‌ های کروموزوم Y انجام می‌شود.
• نمونه‌ برداری بیضه‌ : در شرایطی که در آزمایش اسپرموگرام اسپرم یافت نمی‌ شود، از این روش برای بررسی تولید اسپرم در بافت بیضه و تشخیص دقیق‌ تر علت ناباروری استفاده می‌ شود.
• تصویربرداری و سونوگرافی: برای بررسی انسداد مجاری منی‌ بر، وجود توده یا واریکوسل کاربرد دارد.

ارزیابی ناباروری زنان

تشخیص ناباروری در زنان نیازمند بررسی عملکرد تخمک‌گذاری، سلامت رحم و لوله‌های فالوپ و تعادل هورمونی است.

• بررسی سابقه قاعدگی و تخمک‌ گذاری: ارزیابی منظم بودن چرخه‌ها و انجام تست‌های تخمک‌ گذاری مانند تست LH یا دمای پایه بدن.
• آزمایش‌ های هورمونی: شامل بررسی سطح FSH، LH، استرادیول، پرولاکتین و هورمون‌ های تیروئیدی برای ارزیابی عملکرد تخمدان‌ ها و محور هورمونی.
• سونوگرافی لگن: برای بررسی وضعیت رحم، تخمدان‌ها و فولیکول‌ های در حال رشد به‌کار می‌رود.
• هیستروسالپنگوگرافی (HSG): با استفاده از ماده حاجب، وضعیت رحم و باز بودن لوله‌ های فالوپ بررسی می‌شود.
• لاپاراسکوپی یا هیستروسکوپی: روش‌ های دقیق برای بررسی آندومتریوز، چسبندگی‌ ها و ناهنجاری‌ های ساختاری رحم در موارد پیچیده‌ تر هستند.

درمان های ناباروری

در جدول زیر، مهم‌ترین روش‌های درمان ناباروری در زنان و مردان به صورت مقایسه‌ای آورده شده است:

این جدول نشان می‌ دهد که درمان ناباروری بر اساس علت و شرایط فردی برنامه‌ ریزی می‌شود و ترکیبی از روش‌ های دارویی، جراحی، کمک باروری و اصلاح سبک زندگی می‌ تواند نتایج موفقیت‌ آمیزتری داشته باشد.

هزینه درمان ناباروری

هزینه درمان ناباروری بسته به نوع روش درمان، شرایط فردی و مرکز درمانی بسیار متغیر است و نمی‌توان یک رقم ثابت برای آن در نظر گرفت. عواملی که بر هزینه نهایی تأثیر می‌گذارند شامل شدت و علت ناباروری، نیاز به داروهای هورمونی، تعداد جلسات درمان، انجام روش‌های کمک باروری مانند IUI یا IVF، نیاز به جراحی، آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های تخصصی و همچنین کیفیت و تجربه تیم پزشکی می‌شوند. به‌ طور کلی، درمان‌های دارویی نسبت به روش‌های کمک باروری پیشرفته هزینه کمتری دارند، اما در صورت عدم موفقیت نیاز به مراحل بعدی و درمان‌های پیچیده‌تر ممکن است هزینه‌ها را افزایش دهد. همچنین استفاده از روش‌های جایگزین مانند تخمک، اسپرم یا جنین اهدایی، مشاوره ژنتیک و مراقبت‌های ویژه نیز می‌تواند بخش قابل توجهی از هزینه‌ها را شامل شود. بنابراین، برنامه درمانی هر زوج به‌صورت فردی تعیین می‌شود و بر اساس نیازها و گزینه‌های انتخابی، برآورد دقیق هزینه انجام می‌شود.

اثرات فردی و اجتماعی ناباروری روی زندگی

نا باروری تأثیرات عمیق و چند جانبه‌ ای بر زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد و تنها محدود به جنبه‌ های جسمی نیست. از نظر فردی، تجربه ناباروری می‌ تواند منجر به استرس، اضطراب، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس شود. فشار روانی ناشی از تلاش‌ های مکرر برای بارداری و مواجهه با شکست‌ های مداوم، کیفیت زندگی و روابط زناشویی را تحت تأثیر قرار می‌ دهد.
از منظر اجتماعی، ناباروری ممکن است باعث احساس انزوا و دوری از جامعه، کاهش مشارکت در فعالیت‌ های اجتماعی و فشارهای فرهنگی یا خانوادگی شود. در بسیاری از جوامع، انتظار باروری و داشتن فرزند به عنوان یک ارزش مهم شناخته می‌ شود و زوج‌ های نابارور ممکن است با قضاوت یا دیدگاه‌ های منفی اطرافیان مواجه شوند.
علاوه بر این، ناباروری می‌ تواند روابط زناشویی را تحت تأثیر قرار دهد و در برخی موارد موجب تنش، اختلاف یا کاهش رضایت جنسی شود. آگاهی از این اثرات و دسترسی به حمایت روانی، مشاوره و گروه‌ های حمایتی می‌ تواند به کاهش فشارهای روانی و اجتماعی کمک کند و کیفیت زندگی زوجین را بهبود بخشد.

با درمان ناباروری زندگی خود را شیرین تر کنید

درمان ناباروری نه تنها فرصت بارداری را فراهم می‌کند، بلکه تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی فردی و خانوادگی نیز دارد. دستیابی به بارداری موفق می‌تواند احساس شادی، آرامش و رضایت در زندگی زناشویی را افزایش دهد و فشارهای روانی و اجتماعی مرتبط با ناباروری را کاهش دهد.
روش‌های درمان ناباروری، اعم از دارودرمانی، جراحی، روش‌های کمک باروری یا اصلاح سبک زندگی، با هدف بهبود سلامت تولید مثل و افزایش شانس باروری برنامه‌ریزی می‌شوند. انتخاب روش مناسب بر اساس شرایط فردی و مشاوره تخصصی می‌تواند نتایج موفقیت‌آمیزتری ایجاد کند و مسیر زندگی زوجین را به سمت تجربه شیرین والدینی هدایت نماید.
علاوه بر جنبه‌ های جسمی، درمان ناباروری اثرات روانی مثبتی نیز دارد؛ کاهش اضطراب، افزایش اعتماد به نفس و بهبود روابط زناشویی از جمله مزایای آن است. دسترسی به مراکز تخصصی و تیم‌ های پزشکی حرفه‌ای و حمایت روانی در کنار درمان‌های پزشکی، کلید رسیدن به نتیجه مطلوب و تجربه یک زندگی رضایت‌ بخش‌ تر است.